Petkom uveče, čini se, na ulicama Sibinja nema nikoga. Međutim, Sibinj je svakako jedan od onih gradova koji "nikad ne spavaju".
Ali ne onako kako Njujork ne spava. Ovde nema neonskih reklama, ni previše svetla. Teško da prodavnice rade posle ponoći. Izlazak se završava tamo gde i počne – nema prelivanja iz pabova na ulice, sa ulica u stanove. Nespavanje nema nikakve veze sa ljudima, ili sa noćnim životom. Nema prenesenog značenja. Da, Sibinj je grad koji nikad ne spava.
Nemir, međutim, potiče od prostora. Njegove kuće imaju oči, a oči su uvek otvorene. Njihovo prisustvo ne može da se ignoriše.
Ako u Njujorku budnost pripada ljudima, onda u Sibinju ona pripada arhitekturi. Sibinj ne spava već šest vekova.
Stara domovina
I kao da situacija sa očima nije dovoljno nesvakidašnja, ako se zadesite među sibinjskim ulicama, vrlo verovatno ćete pomisliti: "Da nisam slučajno zalutao u Nemačku?“ i nećete biti previše daleko od istine. Ali, da krenemo ispočetka.
Sibinj je grad u kom je nemačko nasleđe savršeno očigledno na svakom koraku. Prvi put se pominje 1192. godine, iako je prostor na kome se razvio bio naseljen vekovima ranije, još od 101. godine nove ere, kada je nastala rimska provincija Dacia Romana. Oko 1200. godine Mađari, koji su tada vladali ovim krajevima, imali su ozbiljan problem: njihovo jugoistočno krilo stalno su napadali Turci.
A kako se to rešava? Dali su nekolicini Nemaca iz "stare domovine" ponudu koja se ne odbija: ako se presele na ovu divlju i opasnu granicu (tadašnje Kraljevine Ugarske), a usput je brane od neprijatelja, dobiće bogatstvo i brojne privilegije. Ko bi mogao da odoli?
"Almaške pećine"
I baš tako je i bilo. Doseljenici iz oblasti reke Mozel, kasnije poznati kao Sasi, stigli su u Transilvaniju, izgradili zidine i utvrđenja, postavili temelje Sibinja i drugih gradova i time ušli u istoriju. Legenda, naravno, nudi romantičnije objašnjenje: priča se da su deca iz Hamelna, vođena muzikom frulaša, prošla kroz pećine Almaš i izašla baš ovde, stvarajući novi narod – plavokose, plavooke ljude koji su govorili nemački.
"Almaške pećine" kao geografski pojam ne postoje, osim u bajkovitom predanju, ali stvarne pećine na koje se verovatno mislilo nalaze se u klisuri Vârghiș, koju turisti rado posećuju (dakle, još jedna stanica na listi).
Kako god, Sasi su u Transilvaniji bili izuzetno vredni i sposobni. Izgradili su sedam utvrđenih gradova, poznatih kao Siebenbürgen, što znači, doslovno, "Sedam gradova".
Najistočniji nemački grad u Evropi
Sibinj je bio najveći među njima i nosio je posebnu titulu – najistočniji nemački grad u Evropi. Još od početka XV veka bio je i sedište Universitas Saxorum, skupštine Nemaca u Transilvaniji.
Prava slava je nastupila 1692, kada je Sibinj postao prestonica Transilvanije. U to vreme, kneževinom je vladao kralj Ugarske, preko namesnika koji je sedeo upravo ovde. Tokom XVIII i XIX veka Sibinj je postao središte oblikovanja rumunske nacionalne svesti: baš ovde su osnovane institucije kao što su Albina banka ili ASTRA, kulturna asocijacija koja se bavila književnošću i kulturom rumunskog naroda.
Od 1860. Sibinj je postao i sedište Rumunske pravoslavne crkve u Transilvaniji, dok se i danas ubraja u tri najvažnija religijska centra, uz Bukurešt i Jaši.
U svemu među prvima
U vreme Austrougarske, Sibinj je bio pionir modernizacije – treći grad u carstvu sa električnim osvetljenjem, drugi po proizvodnji električnog tramvaja. Prvi bioskop otvoren je 1909, javni toaleti 1910. godine. Nemci su još uvek činili većinu stanovništva. Rumuni će tek 1941. postati brojnija etnička grupa.
Posle Prvog svetskog rata, Transilvanija je ušla u sastav Rumunije, a Sibinj je 1919. dobio svoje sadašnje ime i nazive ulica na rumunskom jeziku.
Ali, Drugi svetski rat promenio je situaciju iz korena: 1945. započela je deportacija Nemaca u Sovjetski Savez – odvedeno je oko 3.000 ljudi, od kojih se mnogi nikada nisu vratili. Komunistički režim nije uništio staro jezgro, ali je grad izgubio deo svog prepoznatljivog identiteta. A onda, 21. decembra 1989. upravo u Sibinju, odmah posle Temišvara, izbile su demonstracije protiv diktature.
Nova stranica istorije
Nakon toga, većina preostalih Nemaca je emigrirala, ali među onima koji su ostali (a bilo ih je malo), bio je i Klaus Johanis. Od 2000. do 2014. bio je gradonačelnik Sibinja. Njegovim zalaganjem i podrškom nemačke zajednice grad je doživeo novi procvat.
Danas Sibinj izgleda kao iz bajke (ili grad stvoren za bajku, ali očaran stvarnim svetom u kom bira da, za sad, ostane), sa oko 170.000 stanovnika.
Novine na nemačkom jeziku, arhitektura, kultura (a i hrana) – sve je tu. Ako vam treba lakša, bliža i verovatno jeftinija opcija da doživite nemački duh, Sibinj je nezaobilazna stanica.
Legenda o "očima" Sibinja
Nego, da se vratimo na oči. Dakle, posmatraju grad (i sve njegove tajne prolaze) već šest vekova. Ne zna se sa sigurnošću ko ih je konstruisao, ali je poznato da su nastale negde u petnaestom veku, mada je veliki broj izgrađen i u devetnaestom.
U dvadeset prvom, služe kao podloga za igru reči, pa se grad često žargonski naziva Seebiu (šteta što funkcioniše samo na engleskom). I naravno, kao i za sve u Rumuniji, postoji legenda o njihovom nastanku.
Navodno, njihova svrha bila je da zastraše ljude, da se stanovnici grada osećaju kao da ih neko (ili nešto) stalno nadgleda – legenda ili ne, misija je sasvim uspešna.
Opet, naravno da je prava istorija prozaičnija – njihova prava svrha bila je (i još uvek je), sasvim logično, da služe kao ventilacioni sistem na tavanu. E sad, da li je izgled nastao slučajno, ili je neko imao ozbiljan smisao za humor u petnaestom veku, verovatno bi nam trebao vremeplov, da to rešimo sa nepoznatim autorom u četiri (i koliko ih još ima na krovu) oka.
Always eyes watching you and the voice enveloping you. Asleep or awake, indoors or out of doors, in the bath or bed – no escape. Nothing was your own except the few cubic centimeters in your skull.
(Orvel, 1984.)
Mada bi imalo savršenog, distopijskog smisla, ako bi oči predstavljale otelotvorenje (ili inspiraciju za istog, budući da su znatno starije) Orvelovog Velikog brata, nažalost to nije slučaj. Ipak, 2017. postale su simbol borbe protiv korupcije.
Novoizabrana vlada donela je odluku o dekriminalizaciji korupcije. Odnosno, pokušala je. Nastali su jedni od najvećih protesta rumunske istorije. Slogan je bio Vă vedem (Vidimo vas). Logo, naravno - sumnjičave oči. Sećate se Klausa Johanisa? Bio je gradonačelnik Sibinja. A onda je postao predsednik države. Dvostruka simbolika.
Grad koji sve vidi
Sibinj sve vidi. Posmatra svoje ljude, u svojim intimnim ćoškovima. Od tih očiju ne može lako da se pobegne. Možda upravo zato u Sibinju nikad niko nije usamljen.
S druge strane, privatnost ne postoji. Uvek je tu kuća, da šapne koji savet pred nespretan i nimalo privatan prvi poljubac. Tu je i da opomene da ništa neće proći nekažnjeno.
Svakako nas sve stalno neko posmatra. Jedino što Sibinj to radi manje diskretno. A sad, da li su oči pospane, ili osuđuju, možda su tople i brižne, ili u paru sa onim osmehom koji ih zatvara – na vama je da ih doživite.
Verovatno će pogled biti baš kao onaj koji vam nedostaje.
