Pet vekova nakon Kosovske bitke, 1889. godine, u ulici Gospodara Jevrema broj 49, rodila se devojčica svetlih, prodornih očiju, kojoj su roditelji, Ljubomir i Draginja Kovačević, valjda u znak sećanja na Vidovdan, dali moćno i zvučno ime Vidosava.
Zajedno sa svojim sestrama, Stankom, Milicom, Oliverom i bratom Vladetom, mala Vidosava, koju su od milošte verovatno oslovljavali nadimkom Vida, odrastala je bezbrižno, ali opet uz veliku posvećenost roditelja da sva deca steknu akademsko obrazovanje. Drugačije se nije ni moglo očekivati od oca porodice Ljubomira Kovačevića, znamenitog naučnika istoričara, filologa, numizmatičara, sekretara Srpske kraljevske akademije, predsednika srpske književne zadruge, ministra, državnog savetnika i ličnog učitelja kralja Aleksandra Obrenovića.
Nesumnjiv dar za slikarstvo
Četiri Vidine sestre završile su Višu žensku školu, svrstavši se među retke formalno obrazovane mlade srpske devojke. Vidosava je pak upisala Umetničko-zanatsku školu 1905. godine koju je pohađala naredne tri godine, pokazavši nesumnjiv dar za slikarstvo. Pod budnim okom svojih učitelja Marka Murata i bračnog para Vukanović, Bete i Rista, ona je sa uspehom, školske 1908/09, savladala trogodišnje studije.
Beta Vukanović, rodom iz Bamberga u Nemačkoj, bila je proslavljeni umetnički pedagog, u čijem su slikarskom ateljeu odnegovani mnogi mladi slikari, medju kojima je bila i Vidosava. Sa svojim suprugom, Ristom, ona se svakako upoznala tokom njihovog umetničkog školovanja u Minhenu, tada veoma plodnom i značajnom umetničkom ambijentu. Mnogi naši slikari tog doba svoje veštine i znanja stekli su baš u Minhenu, medju njima i velika Nadežda Petrović.
Uticaji iz Minhena i Pariza
Tokom godina provedenih na Umetničko-zanatskoj školi, u skladu s nastavnim programom, najčešća tema Vidosavinih uljanih slika bili su portreti. Okrenuta modelima iz okruženja, najviše je slikala članove svoje porodice i prijatelje, tipične predstavnike tadašnjeg građanskog sloja. Ipak, kao posebna celina pojavljuje se i serija portreta školskih modela. Jednostavnije odeveni i postavljeni u drugačiji kontekst, oni se jasno razlikuju od reprezentativnih portreta građanske elite.
Od najranijih dana u svom umetničkom razvitku, mlada Vidosava bila je izložena uticajima koje su iz Minhena donosili njeni pedagozi, plenerizmu, secesiji, impresionizmu, pa čak i simbolizmu. Ako bismo njen slikarski opis negde želeli da svrstamo, to bi bila mešavina akademskih načela u slikarstvu, obogaćenih modernim likovnim tendencijama koje su dolazile iz Minhena i Pariza.
"Glava devojčice"
Da je Vidosavin talenat bio neosporan, i da se nije radilo samo o lepoj zanimaciji devojke iz dobrostojeće i intelektualne beogradske kuće, pokazuje i podatak da je na studijama u Parizu, u koji odlazi 1912. godine, najpre u umetničku školu Julian, a kasnije na Ècole des Beaux – Arts, primljena kao osmi od 120 priavljenih kandidata. Jedan od njenih najpoznatijih radova, "Glava devojčice", koji se čuva u zbirci Pavla Beljanskog, nastao baš te 1912. godine, proistekao je iz espresionističkog stila koji prihvata u Parizu, a danas se smatra izrazitim predstavnikom i postulatom srpskog modernizma.
O porodici Kovačević bi se moglo mnogo toga napisati, kao što i jeste. Zahvaljujući istoričaru Čedomiru Antiću, u "Azbučniku identiteta“ upoznali smo se sa stavaralaštvom oca, Ljubomira Kovačevića i herojskom, stradanju njegovog sina Vladete, 1912. godine u borbi sa Turcima, kraj Kumanova. Potresne su reči koje akademik Ljubomir Kovačević, rodom iz Petnice kod Valjeva, izgovara na grobu svoga sina, pravnika školovanog na Sorboni, sekretara Ministarstva inostranih dela, odnegovanog patriote, u kome se steklo celokupno porodično nasleđe:
"Sine, idi mirno, jer si ti svoj dug otadžbini ispunio. Sine, ja ne plačem, ja se ponosim tobom jer ti si bio sa vitezima koji su posle vekova stradanja došli da svojom smrću spasu živote milionima drugih. Idi spokojno pred presto Večnoga i kaži radosno Dušanu i Lazaru, kaži svima kosovskim mučenicima: da je Kosovo osvećeno!".
Vidin prerani odlazak
Smrt brata teško je pogodila mladu slikarku nežnog zdravlja. Tuberkuloza je harala Evropom tih godina i odnela mnoge mlade živote. Talentovana slikarka neumorno obilazi pariske izložbe, galerije, pohađa časove, napreduje i uči.
Dela naslikana u Beogradu neposredno nakon završetka školovanja i tokom njenog boravka u Parizu pripadaju drugoj fazi stvaralaštva. Na njima se može uočiti osamostaljenje slikarskog jezika. U ovom periodu umetnica dostiže vrhunac svog likovnog jezika i stila, te se dela poput "Studije za portret“, "Banaćanina“, "Predela sa mostom“, "Plaže“ i "Glave devojčice“, mogu smatrati najvrednijim dostignućima njenog opusa.
Leto provodi sa gazdaricom i njenom ćerkom na okeanu, u Baskiji, tražeći inspiraciju za svoje slike poput mnogih umetnika toga doba. Gleda borbe sa bikovima, upijajući svetlost španskog sunca i živopisni kolorit. U Pariz se vraća prehlađena. Zdravlje joj se naglo pogoršava nakon vesti o bratovljevoj smrti. Njeno školovanje u Parizu se prekida i ona se vraća u Beograd u kome umire, usled galopirajuće tuberkuloze, jedva navršivši 24 godine života. Još jedan težak udarac sudbina je namenila porodici Kovačević.
VIdosava Kovačević i kolekcionar Pavle Beljanski
Millica Rakić, rođena sestra Vidosave Kovačević, bila je sestra slavnog pesnika i uglednog diplomate Milana Rakića. Gospodar Jevremova, u kojoj su živeli Rakići kao i ugledni kolekcionar i diplomata Pavle Beljanski, spojila je ove dve porodice.
Ulazak u kuću u broju 37, u kome je živela preminula slikarka, pomogao je veštom poznavaocu umetnosti da bolje razume idejni, estetki i kulturni kontekst koji je oblikovao mladu slikarku. Ušavši u "svet Vidosave Kovačević", Pavle Beljanski podržava napore njene sestre Milice da je vrati iz zaborava. Ovaj zajednički poduhvat doveo je do ponovnog oživljavanja Vidosavinog slikarskog opusa. Ona postaje deo “kolektivnog pamćenja" tako što njen slikarski opus i zaostavština bivaju uvršteni u Spomen -zbirku Pavla Beljanskog. 1963. godine, 50 godina nakon smrti Vidosave Kovačević, Vera Jovanović-Dunđin, dugogodišnja upravnica Zbirke, objavljuje u novosadskom Dnevniku članak pod nazivom “Zaboravljena slikarka".
Ovo je bio prvi korak ka “memorisanju" Vidosave Kovačević u javnom prostoru. Mnoge muzejske ustanove poseduju njene slike: Narodni muzej Srbije, Galerija Matice srpske, Muzej grada Beograda, Narodni muzej Valjevo i Umetnička galerija “Nadežda Petrović" u Čačku. Nažalost, jedan deo njenih dela nestao je netragom u Prvom svetskom ratu.
U izvanrednom delu "Srpsko slikarstvo 1900—1950“ (štampanom u Beogradu 1973. godine) čuveni Lazar Trifunović označava portrete Vide Kovačević kao maestralne, a njenu sliku "Glava devojčice“ smatra remek-delom svoje epohe.
Vredna pažnje je i knjiga prostekla iz diplomskog rada Tijane Palkovljević Bugarski, pod nazivom “Vidosava Kovačević, slikarka osobenog poteza", objavljena 2000. godine. Zanimljivo je napomenuti da Tijana Palkovljević Bugarski veoma uspešno, godinama unazad vodi Galeriju Matice srpske.
Ono što je autora ovog teksta motivisalo da vernim čitaocima portala Life Code približi život i delo Vidosave Kovačević je od nedavno aktuelna izložba u Domu vojske, pod nazivom "Bilo jednom u Beogradu… Svet Vidosave Kovačević". Po ko zna koji put u nizu, ova ustanova priređuje izuzetno zanimljiv umetnički sadržaj na sreću i zadovoljstvo svih onih koji su u potrazi za lepim.
Iizložba u Velikoj galeriji Doma Vojske Srbije
To je prva samostalna retrospektivna izložba radova slikarke Vidosave Kovačević (1889–1913) u njenom rodnom Beogradu.
Kako bi najpotpunije bio prikazan njen opus, izložba u Velikoj galeriji Doma Vojske Srbije obuhvata sva dostupna dela, koja čuvaju Spomen-zbirka Pavla Beljanskog, Narodni muzej Srbije, Muzej grada Beograda, Galerija Matice srpske, Narodni muzej Valjevo, Umetnička galerija "Nadežda Petrović", njeni naslednici i kolekcionari. Pored više od stotinu slikarkinih dela, izložba obuhvata i raznovrsne predmete iz porodične zaostavštine i muzejskih zbirki, koji doprinose boljem razumevanju njenog neposrednog okruženja, doma porodice akademika i istoričara Ljubomira Kovačevića, sveta u kojem je stasavala i koji ju je inspirisao, smeštajući je u društveni kontekst beogradske građanske sredine s kraja 19. i početkom 20. veka.
Izložba je zvanično otvorena 19. decembra 2025. godine, kada se prisutnima obratio i Siniša Vlajković, jedan od naslednika porodice Kovačević, koji je svakako dao veliki doprinos u očuvanju uspomene na rano preminulu slikarku.
Poklonici umetnosti moći će da uživaju u brojnim crtežima, ilustracijama, uljima na platnu Vidosave Kovačević do 28. januara 2026. godine.
Ovo nije samo priča o prekinutim snovima i talentu pred kojim je bila svetla budućnost, ovo je i priča o Beogradu, kakvog više nema...
